διάλογος

Συνομιλία, συζήτηση ανάμεσα σε δύο ή περισσότερα πρόσωπα. Στη λογοτεχνία, ο δ. είναι μια μορφή ποικίλου περιεχομένου, που αποσκοπεί στην αναζήτηση της αλήθειας με την παρουσίαση σκέψεων και αντιλήψεων που συχνά έρχονται σε σύγκρουση. Με την ειδική αυτή σημασία, ο δ. –που μπορεί να ειπωθεί ότι γεννήθηκε με τον Πλάτωνα, του οποίου οι Διάλογοι παρουσιάζουν τις απόψεις της σωκρατικής σχολής– γνώρισε μεγάλη επιτυχία στην αρχαία φιλοσοφία, ενώ συγχρόνως άνθισε σε ορισμένα ποιητικά είδη, όπως στο έπος και στον διθύραμβο. Σε ιδιαίτερη κατηγορία ανήκουν οι Νεκρικοί διάλογοι και οι Θεών Διάλογοι του Λουκιανού, έργα με σατιρικό θέμα. Μετά την περίοδο ακμής του στην Ελλάδα, ο δ. αναβίωσε στη Ρώμη, όπου ο Κικέρων τον χρησιμοποίησε για την παρουσίαση των φιλοσοφικών, ηθικών και λογοτεχνικών του ιδεών. Στη χριστιανική φιλολογία ο δ. χρησιμοποιήθηκε ως απολογητικό μέσο στις πραγματείες ηθικοφιλοσοφικού χαρακτήρα (άγιος Αυγουστίνος, άγιος Ιερώνυμος). Κατά τον Μεσαίωνα, εξάλλου, παρατηρείται η εισαγωγή αφηρημένων όντων ως προσώπων του δ., όπως η φιλοσοφία στο έργο Περί της παρηγορίας της φιλοσοφίας του Βοήθιου. Από τους πρώτους δ. με ουμανιστικό περιεχόμενο είναι το Απόκρυφον του Πετράρχη, που αποτελεί μοναδική μαρτυρία των αρχών της νεότερης εποχής, για μια ζωή πλούσια σε παρορμήσεις. Στην ιταλική λογοτεχνία της Αναγέννησης, η διαλογική μορφή υιοθετήθηκε από πολλούς συγγραφείς, ανάμεσα στους οποίους ο Μακιαβέλι, ο Αλμπέρτι, ο Μπέμπο και ο Τάσο. Αργότερα, ο Διάλογος για τα μεγαλύτερα συστήματα του Γαλιλαίου, που γράφτηκε για την υπεράσπιση του συστήματος του Κοπέρνικου, είναι το πρώτο κείμενο επιστημονικής πεζογραφίας στην κοινή ιταλική. Ιδιαίτερη απήχηση είχαν, στη συνέχεια, οι δ. του Φενελόν, του Βολτέρου και του Μοντεσκιέ. Κυρίως είναι γνωστοί κατά τον 19o αι. οι δ. που περιέχονταν στα μικρά ηθικά έργα του Λεοπάρντι. Σήμερα η μορφή του δ. δεν χρησιμοποιείται τόσο συχνά. Η μορφή του διαλόγου θεωρείται ότι εμφανίστηκε με τον Πλάτωνα, ο οποίος στους «Διαλόγους» του ζωντάνευε τη σωκρατική διδασκαλία. Στη φωτογραφία, πίνακας του Νταβίντ με τίτλο «Ο θάνατος του Σωκράτη».

* * *

ο (AM διάλογος) [λόγος]

1. συζήτηση, συνομιλία μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων

2. λογοτεχνικό ή φιλοσοφικό έργο, ή μέρος του, στο οποίο η ανάπτυξη τού θέματος γίνεται διαλογικώς και όχι αφηγηματικώς

νεοελλ.

(για μουσικό είδος) σύνθεση κατά την οποία δύο ή περισσότερα όργανα ή φωνές ηχούν διαδοχικά

αρχ.

φρ. «τὰ ἐν διαλόγοις» — τα διαλεκτικά επιχειρήματα.